ابن قلانسی«ابن قلانسی، ابویعلی حمزه بن اسد بن علی بن محمد تمیمی» (۵۵۵ ق/ ۱۱۶۰ م)، مورخ، ادیب و دیوان سالار دمشقی، ملقب به «الرئیس الاجل»، «الشیخ العمید» و «عمیدالدین» می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالینام پدرش را صفدی و ابن کثیر، اسعد ضبط کرده‌اند و ابن عماد «راشد» آورده است. «اسعد» باید تصحیف اسد و ناشی از خلط آن با نام پسر ابن قلانسی، وزیر اسعد بن حمزه باشد، چنان که «راشد» به جای «اسد» نیز بی گمان اشتباه کاتب است. از جزئیات زندگی وی آگاهی چندانی در دست نیست. در هیچ یک از منابع به تاریخ تولد وی اشاره نشده است. تنها ذهبی سن وی را به هنگام مرگ، بیش از ۸۰ سال یاد کرده است. بنابراین، تولد وی می‌بایست پیش از ۴۷۵ ق بوده باشد. ابن عساکر در ذیل شرح حال ابن قلانسی، نامی از «ابوالعلاء المسلم بن القلانسی» آورده و با عبارتی تردید آمیز می‌گوید که وی همان ابن قلانسی است. اگرچه می‌دانیم که او از گاه جوانی به فراگیری علم، ادب و حدیث و نیز هنرهای متداول مانند خوشنویسی پرداخت، ولی از نام استادان او آگاهی چندانی در دست نیست. وی به تصریح ابن عساکر از سهل بن بشر اسفرایینی و ابواحمد حامد بن یوسف تفلیسی حدیث روایت می‌کرده است. همچنین ابوالقاسم صصری و مکرم بن ابی الصقر قرشی و دیگران از وی روایت می‌کرده‌اند. وی شاعر نیز بود و قطعاتی از اشعار او را ابن عساکر از دست نوشته وی نقل کرده و قطعاتی دیگر را خود، در کتابش آورده است. ۲ - مناصببه تصریح منابع، ابن قلانسی دوبار «ریاست دمشق» را برعهده داشته، اما خود او در کتابش به این نکته اشاره نکرده است. با توجه به گزارش‌هایی که وی در کتاب خود نقل کرده، می‌توان حدس زد که تا پایان عمر در دیوان انشای دمشق اشتغال داشته است. اگر چه سمت وی به دقت و درستی روشن نیست، اما او و خاندانش را به بزرگی، فضل، ادب و ریاست ستوده‌اند و از این رو چند بار ممدوح برخی شعرای معروف معاصر خود مانند ابن خیاط و محمد بن نصر مشهور به ابن قیسرانی قرار گرفت. ۳ - وفاتوی سرانجام در دمشق درگذشت و در قاسیون به خاک سپرده شد. ۴ - خاندانخاندان ابن قلانسی از بزرگان دمشق بودند و تا چندین نسل بر دمشق و حتی مصر ریاست داشتند و دست کم تا قرن ۸ ق ریاست و وزارت در دمشق به دست آنان بود. یکی از نوادگان ابن قلانسی دارالحدیثی موسوم به «قلانسیه» در دمشق تاسیس کرد. ۵ - آثاریاقوت، کتاب‌هایی را به وی نسبت داده، اما در هیچ یک از منابع، غیر از تاریخی که از وی در دست است، کتاب دیگری از او یاد نشده است. ۶ - عناوین مرتبطتاریخ دمشق (ابن قلانسی) ۷ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |